Đi về phía Tây của tỉnh Khánh Hòa, hòa mình trong không khí dịu nhẹ của núi rừng hùng vĩ, huyện Khánh Sơn hiện ra trong đôi mắt của lữ khách là một vẻ đẹp vừa trầm vang bí tích vừa pha nét hiện đại muốn vươn cao để khẳng định. Với những bề dày về lịch sử và đặc trưng của thiên nhiên, Khánh Sơn xứng đáng được gọi bằng một cái tên “Vùng đất của sử thi và nông sản”.
Vượt qua cung đèo quanh co, khúc khuỷu, vừa đổ xuống chân đèo đã nhìn thấy xa xa dòng sông Tô Hạp hiền hòa nhưng cũng thật kỳ lạ. Bởi đây là con sông duy nhất của tỉnh không chảy ra biển Đông mà chảy ngược dòng về hướng Tây, qua các xã rồi đổ về Ninh Thuận. Nó như là “người mẹ hiền” dâng cạn bầu sữa tinh khiết, nuôi dưỡng đất đai để tạo ra nhiều sản vật nức tiếng gần xa.
Từ trên cao nhìn xuống, thị trấn Tô Hạp nhộp nhịp ẩn hiện trong mắt du khách qua làn sương mỏng còn lưu luyến chưa muốn tan. Và cũng chính nơi đây là cái nôi nuôi dưỡng Sử thi của người Raglai - một loại hình tự sự dân gian truyền khẩu, có nét đặc trưng thể loại như sử thi của người Hà Nhì, người Mường, của Tây Nguyên, nhưng lại có nét riêng biệt khó nơi đâu có được.
Còn gì tuyệt vời hơn khi quây quần bên bếp lửa bập bùng ánh sáng mà nghe hát sử thi. Mỗi tác phẩm sử thi lại mang hình ảnh của những vị anh hùng, những chàng trai vạm vỡ như Udai-Ujàc, người đội lốt thú như Amã Chisa - Amã cuvau Vongcơi... Ở họ không chỉ mang nét đẹp đại diện cho cả dân tộc mà còn là biểu tượng cho sức mạnh của người dân Raglai.
Nhìn sâu trong ánh mắt hồn nhiên, say mê của lũ trẻ con khi được nghe những nghệ nhân kể sử thi. Nó ánh lên niềm tự hào khi may mắn được sinh ra ở vùng đất giàu truyền thống này. Và mai đây, các em sẽ lớn và sẽ kế tục những giá trị bất biến của mảnh đất Khánh Sơn đầy tiềm năng.
Suối nguồn âm vang sử thi nuôi sống tâm hồn của người dân qua bao thế hệ thì ngày nay, Khánh Sơn được biết đến như là một vùng đất của những nông sản nổi tiếng đã trở thành thương hiệu, phải kể đến đó là sầu riêng, tiếp theo là măng cụt, mía tím, bưởi da xanh, mít nghệ, chôm chôm...
Nhiều vùng đất ở khắp đất nước Việt Nam cũng có thể trồng được sầu riêng, nhưng không ngoa khi nói rằng, sầu riêng Khánh Sơn mang mùi vị thật độc đáo. Có lẽ do thổ nhưỡng và khí hậu ôn hòa đã ban tặng cho loại quả xù xì này những múi sầu to tròn, ngọt thanh, hạt lép và béo ngậy. Và ưu thế hơn khi sầu riêng Khánh Sơn thu hoạch rộ từ tháng bảy đến cuối tháng tám, lệch khoảng 1 tháng so với vựa sầu riêng ở miền Tây Nam Bộ và Tây Nguyên, nên nhiều thực khách vẫn chọn sầu nơi đây để thưởng thức.
Càng đi sâu vào trong các xã, những rẫy sầu riêng Monthong, Ri6, Chín Hóa… bạt ngàn nằm gọn ghẽ và phân tầng trên những sườn đồi thoai thoải. Đứng trông mà thích mắt! Và từ những cây 4, 5 năm tuổi bắt đầu ra hoa đậu trái, cứ đến mùa lại “gồng gánh” trên mình những quả nặng trĩu trung bình từ 4 - 5 kg, cá biệt có quả từ 7 - 8 kg.
.jpg)
Sầu riêng Monthong ngon trứ danh tại Khánh Sơn.
Phải chờ quả rụng xuống, để trong nhà vài hôm khi mùi thơm nức mũi và vỏ tự tách ra mới là lúc thưởng thức vị sầu riêng Khánh Sơn ngon đúng điệu và tròn vị nhất. Thưởng thức múi nào thì khen lấy khen để múi đó, nhất là giống Monthong, chỉ cần ăn qua một lần là phải nghiện, phải mê. Cơm sầu tan chảy trong miệng, béo ngọt ngay đầu lưỡi và có cảm giác no nê khi vừa thưởng thức vài múi sầu. Hoàn toàn xứng đáng với điểm 10 cho chất lượng.
Diện tích cây trồng sầu riêng không ngừng mở rộng để đáp ứng nhu cầu tiêu dùng của thực khách trong và ngoài nước. Và chính thương hiệu sầu riêng Khánh Sơn đang “chu du” trên hành trình khẳng định giá trị của mình.
Nên chăng, những mô hình du lịch sinh thái, du lịch trải nghiệm hay khám phá cần được khai thác đột phá và bền vững hơn thì sẽ thúc đẩy giá trị, khai thác sâu cho Khánh Sơn. Các mô hình như homestay ở Đà Lạt, trái cây miệt vườn Tiền Giang, Đồng Nai, Bến Tre... cũng nên được thử nghiệm. Vừa trải nghiệm văn hóa đại ngàn vừa thưởng thức nông sản sạch tại vườn sẽ tạo cảm giác thú vị cho mỗi du khách.
.jpg)
Tái hiện lễ ăn mừng lúa mới của đồng bào Raglai.
Một điểm cũng cần nhắc đến là với khí hậu có nét tương đồng như Đà Lạt nên Khánh Sơn có thể trồng thêm nhiều giống hoa và các loại rau củ để đáp ứng việc tiêu thụ thực phẩm sạch, cũng như đẩy mạnh đa dạng hóa cơ cấu cây trồng trên địa bàn.
Và giờ đây, gió vẫn thổi đều đặn trên những vườn nông sản xanh mướt và ngọt lành. Và những thanh âm trầm bổng, thánh thót của tiếng đàn Chapi, Mã la, đàn đá, kèn bầu vẫn cất lên một cách đều đặn, không chỉ ru ấm lòng người mà còn là lời mời gọi đầy chất lượng cho việc phát triển một địa phương giàu tiềm năng như Khánh Sơn.
Bài và ảnh: LÊ ĐỨC BẢO