Mô
hình kinh tế nền tảng, tiêu biểu là các sàn giao dịch trực tuyến phổ
biến như: AirBnB, Uber, Grab, GoNow… Tuy nhiên, các chuyên gia kinh tế
cho rằng, Việt Nam còn đang “lúng túng” trong chính sách cũng như trong
xây dựng quy định liên quan đến mô hình kinh tế khá mới mẻ này.
Kinh tế nền tảng và sự “lột xác” của ngành du lịch, vận tải
Chuyên
gia kinh tế PGS. TS. Ngô Trí Long cho biết, trên thế giới có 2 nền tảng
nổi tiếng hoạt động như một sàn giao dịch trực tuyến kết nối thuê nhà
tư nhân, đó là HomeAway (thành lập năm 2005) và AirBnb (2009). Nếu như
HomeAway cung cấp kết nối cho hơn 2 triệu nhà nghỉ dưỡng và hoạt động
tại 190 quốc gia thì AirBnb hoạt động tại 119 quốc gia với hệ thống
phòng trên 5 triệu tài sản tại 81.000 thành phố.
“Các
nền tảng này không sở hữu, thuê, quản lý hay kiểm soát bất kỳ tài sản
nào mà nhiệm vụ chỉ là đăng tin về phòng trống, xử lý khâu thanh toán,
mua bảo hiểm hư hỏng tài sản cho chủ nhà. Công ty sẽ thu phí 9-12% giá
trị của mỗi lệnh đặt phòng”, TS. Ngô Trí Long cho hay.
Mô
hình kết nối này cũng đã xuất hiện tại Việt Nam từ năm 2015 với khoảng
1.000 phòng, đến nay số phòng nghỉ niêm yết trên AirBnb đã lên tới hơn
16.000 phòng.
Tuy
nhiên, TS. Ngô Trí Long cũng phải thừa nhận, sự có mặt của AirBnb đã
gây xáo trộn trên 2 thị trường là thị trường lưu trú ngắn hạn (gồm nhà
nghỉ, khách sạn) và thị trường cho thuê nhà dài hạn. Nguyên nhân bởi các
chủ nhà cho thuê trên AirBnb không phải chịu những quy định kinh doanh
khách sạn ngặt nghèo và lợi nhuận cho thuê phòng ngắn hạn cao hơn rất
nhiều so với cho thuê dài hạn.
Ngành
vận tải và giao nhận hàng hoá cũng chứng kiến sự “lột xác” ngoạn mục
khi xuất hiện Uber (hiện đã rút khỏi Việt Nam); Grab, VATO, T.NET, Emddi
(đặt xe trực tuyến), GoNow (sàn giao dịch vận tải hành khách);
Dichung.vn (kết nối đi chung xe), Now.vn (giao nhận thức ăn), Vexere (so
sánh giá và đặt vé xe)…
TS.
Ngô Vĩnh Bạch Dương, Trưởng phòng Pháp luật kinh tế (Viện Nhà nước và
pháp luật) cho rằng, các dịch vụ mới trên nền tảng số liên tục được phát
triển với sự tối ưu về chi phí giao dịch không chỉ mang lại những trải
nghiệm mới cho người tiêu dùng mà còn tạo ra hàng loạt hệ quả tích cực
như: Giá cả rẻ hơn, chất lượng tốt hơn, cách thức giải quyết tranh chấp
đơn giản hơn, các nguồn lực nhàn rỗi được tận dụng và tạo ra nhiều giá
trị gia tăng cho xã hội.
Ngoài
ra, nó còn tạo ra áp lực cần thiết để các nhà cung cấp dịch vụ truyền
thống phải đổi mới công nghệ, đặc biệt là công nghệ quản lý để tiết kiệm
chi phí nhằm giảm giá thành và nâng cao sức cạnh tranh.
Cần phối hợp liên ngành khi soạn thảo chính sách
Bà
Lại Việt Anh, Phó Cục trưởng Cục Thương mại điện tử và kinh tế số (Bộ
Công Thương) nhận định, gần đây, vấn đề về nền tảng trở nên rất nóng hổi
trong 2 lĩnh vực dịch vụ vận tải (Uber, Grab), và lưu trú (AirBnB). Đây
là vấn đề được tranh cãi rất nhiều, rằng họ là các đơn vị cung cấp nền
tảng hay là đơn vị cung cấp dịch vụ (vận tải, lưu trú).
“Trong
lĩnh vực thương mại điện tử, đơn vị cung cấp sàn thương mại điện tử,
nền tảng phải tuân thủ nghĩa vụ chung trong Nghị định 52/2013/NĐ-CP.
Nghị định 52 dành cả một Chương để điều chỉnh các đơn vị cung cấp dịch
vụ thương mại điện tử (bao gồm dịch vụ sàn đấu giá, sàn giao dịch thương
mại điện tử, giảm giá) trên nền tảng công nghệ thông tin – đó chính là
các nền tảng/platform thương mại điện tử. Trong đó, cũng phân định rõ
quyền và trách nhiệm của các đơn vị vận hành sàn thương mại điện tử, các
nền tảng, và quyền và trách nhiệm của các đơn vị bán hàng, cung cấp
dịch vụ trên các nền tảng đó”, bà Lại Việt Anh cho biết.
Tuy
nhiên, về cách tiếp cận của Nhà nước trong việc điều chỉnh các đối
tượng có thể tham gia thị trường nền tảng, bà Lại Việt Anh đặt câu hỏi:
“Có nên áp dụng những khuôn khổ pháp lý cũ về kinh doanh cho các đối
tượng kinh doanh đó không? Liệu có nên yêu cầu tất cả các thành phần
kinh doanh tuân thủ các điều kiện, quy định hiện hành không, hay nên vì
sự phát triển của kinh tế nền tảng, mà “mở” cho các đối tượng đó tham
gia kinh tế nền tảng?”.
Còn
PGS.TS. Ngô Trí Long cho rằng, trong xu hướng hiện nay, một nền tảng sẽ
cung cấp kết nối cho nhiều ngành, thay vì chỉ trong lĩnh vực vận tải
hay giao nhận, hàng, thực phẩm, dược phẩm…
“Nếu
tất cả các ngành đều coi một nền tảng thuộc về lĩnh vực của mình thì
ngày mai khi xuất hiện một nền tảng mới chúng ta sẽ lại phải mất tới 2-3
năm nữa để tranh cãi, loay hoay tìm câu trả lời”, ông Long nhận định.
Thêm
vào đó, TS. Long cho rằng, không nên biến nền tảng thành một kênh liên
lạc đơn thuần bằng việc buộc các doanh nghiệp công nghệ phải đáp ứng
điều kiện của toàn bộ quá trình kinh doanh.
Lấy
dẫn chứng trong lĩnh vực vận tải, TS. Ngô Trí Long cho biết, trong dự
thảo Nghị định 86 mới về quy định kinh doanh và điều kiện kinh doanh vận
tải bằng ô tô, Bộ GTVT có quy định “dịch vụ tham gia vào điều hành xe
và quyết định giá sẽ là kinh doanh vận tải” là trái với Luật Giao thông
đường bộ, bên cạnh đó còn hạn chế số lượng hợp đồng với mỗi xe hợp đồng,
như vậy là hạn chế nền kinh tế chia sẻ.
TS.
Ngô Vĩnh Bạch Dương thì nêu quan điểm: “Các doanh nghiệp không nhất
thiết phải thực hiện tất cả các công đoạn của một chuỗi cung ứng dịch
vụ, mà có thể lựa chọn một hoặc một số các công đoạn để đầu tư. Đây cũng
chính là lý do để kinh tế nền tảng có sự phát triển mạnh mẽ trong những
năm qua trên phạm vi toàn cầu”.
Tuy
nhiên, ông Dương cũng cho rằng, Nhà nước cần chú trọng xem xét các điều
kiện giao dịch chung, đặc biệt trong việc phân định trách nhiệm các bên
để bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng và bảo vệ các đối tác yếu thế
trong giao dịch.
Ông
Trần Trọng Tuyến, Tổng Thư ký Hiệp hội thương mại điện tử Việt Nam
(VECOM) cho rằng, đã đến lúc Chính phủ cần có quan điểm nhất quán, thống
nhất và rõ ràng về mô hình kinh tế nền tảng. Đồng thời, cần có tầm nhìn
bao quát cũng như có cơ chế phối hợp liên ngành tốt hơn khi soạn thảo
chính sách liên quan đến kinh tế nền tảng. Việc ban hành chính sách rời
rạc theo từng ngành, thậm chí thiếu nhất quán sẽ làm ảnh hưởng đến mục
tiêu thúc đẩy sự phát triển của kinh tế số.
Theo chinhphu.vn